نویسنده: نرمین وطنی

10 نکته هنگام کار در آزمایشگاه ( قسمت اول )

۶. برچسب‌ها بی‌دلیل اختراع نشده‌اند؛
برچسب‌زنی را هیچوقت فراموش نکنید! آزمایشگاه مملو است از مواد شبیه به هم. اکثر آزمایش‌ها هم شامل ترکیب کردن موادی می‌شود. هیچ ماده‌ای در دنیا توانایی به زبان آمدن و معرفی خود را ندارد. پس در هر قدم از آزمایش روی لوله‌ها و ظروف آزمایش نام ماده و اطلاعات لازم دیگر مثل تاریخ و ساعت ایجاد شدن آن را یادداشت کنید و برای سهولت در شست و شو و در امان نگاه داشتن نوشته‌ها از پاک شدن هنگام حرارت دادن یا رطوبت بن‌ماری و موارد دیگر از نوشتن روی برچسب‌های مخصوص کاغذی استفاده ببرید. فراموش نکنید که این کار برای تسریع فرآیند آزمایش و افزایش دقت آن حیاتی است؛ مطمئنا نمی¬خواهید که میانه‌ی آزمایشتان مواد را با همدیگر اشتباه گرفته و دچار سردرگمی یا خطای در آزمایش شوید!

۷. آزمایشگاه را منفجر نکنید!
مواد اولیه آزمایشات معمولا شامل مواد قابل انفجار یا مشتعل شونده است. همیشه ظروف مادر حاوی چنین موادی را در قفسه‌های امن و مستحکم و به دور از مواد دیگری که شروع‌کننده‌ی واکنش هستند و همچنین به دور از شعله‌ها و شیرهای گاز نگاه دارید. آزمایشگاه‌ها همچون انبار مهمات هستند و مواردی از این دست که سهل‌انگاری و بی‌دقتی در رعایت نکات فوق باعث آتش‌سوزی‌های مهیب و گسترده شده، فراوان بوده است. پس از تجارب تلخ همکاران خود پند گرفته و سعی کنید با رعایت نکات فوق مانع از تکرار اشتباهات و خسارات ناخوشایند آنان شوید.

۸. با سلاح پر به جنگ خطرات بروید؛
بد اقبالی و اتفاقات تصادفی جز جدایی ناپذیر آزمایش‌هاست. گاه پیش می‌آید که علیرغم رعایت تمام موارد ایمنی بازهم اتفاقی ناخوشایند حاصل می‌شود. هوشمندی بشر در چنین مواردی شامل پیش‌بینی راهکارهای مناسب برای مقابله با چنین اتفاقاتی و سعی در کاهش خسارت به بیشترین حد خود است. همیشه سعی کنید که در آزمایشگاه خود ابزارهایی از قبیل کپسول‌های آتش‌نشانی برای مواد مختلف را در دسترس داشته باشید. اکثر اوقات وجود کپسول مناسب باعث کاهش خسارات به مطلوب‌ترین حالت و جلوگیری از تبدیل شدن آن به یک تراژدی تلخ خواهد شد. علاوه بر این، توجه داشته باشید که وسایل مذکور را در دسترس آسان قرار داده و از تعبیه آن‌ها در مکانی که عدم دسترسی راحت و سریع موجب بی‌فایده شدن آن می‌گردد خودداری نمایید.

۹. بکشید قبل از این که کشته شوید؛
رعایت اصول ضدعفونی در تمام آزمایشگاه‌ها، خصوصا آزمایشگاه‌ها بیولوژی ضروری است. عدم کنترل و از بین نبردن یاخته‌های موجود در سطوح و هوای آزمایشگاه در ساده‌ترین حالت خود باعث ایجاد آلودگی میکروبی، قارچی و … در آزمایشگاه شده و موجب خطای در آزمایشات خواهد شد. اگر جمعیت این یاخته‌ها به حد بالایی برسد حتی احتمال ایجاد بیماری برای افراد داخل آزمایشگاه یا نشت بیماری به بیرون از آزمایشگاه نیز وجود دارد. پس برای جلوگیری از بروز این حالت، از مواد ضدعفونی کننده مناسب آزمایشگاه خود و همچنین وسایلی مثل چراغ فرابنفش و غیره استفاده کنید. یاخته‌های میکروسکوپی بیشتر از آن چیزی که فکرش را می‌کنید توانایی مختل کردن زندگی و آزمایش شما را دارند!

۱۰. مریضی، بهانه‌ی خوبی برای نرفتن به آزمایشگاه است؛
اگر احساس ناخوشی و ضعف دارید، مجبور نیستید به آزمایشگاه بروید؛ نه تنها مجبور نیستید، بلکه باید به جد از مراجعه و حضور در آزمایشگاه نیز پرهیز کنید. به خاطر داشته باشید که توجه به این نکته نه تنها از حیث بهبود سریع‌تر شما به واسطه عدم حضور و استراحت کردن شما مهم است، بلکه ممکن است شما به سبب عدم وجود تمرکز کافی برای انجام آزمایشتان و همچنین وجود احتمال انتقال ویروس‌ها و باکتری‌ها به محیط آزمایشگاه باعث ایجاد خطای در آزمایش خواهد شد. پس به یاد داشته باشید که یکدنگی در محیط آزمایشگاه گاهی هم موجب ضررتان خواهد شد.

موارد فوق بیشتر در دسته‌ی جلوگیری از بروز تجربیات بد بیان شده است. برای ما از تجربیات خوبی که مدت زمان انجام آزمایش، دقت و ایمنی آن را بهینه می‌کند، بگویید تا دیگر همکارانتان نیز از آن‌ها بهره‌مند شوند.

درباره‌ی بایدها و نبایدهای دستوری کار در آزمایشگاه به کرات شنیده و خوانده‌ایم. برای آنانی که مشغول به تحصیل در رشته‌ای اند که آزمایشگاه جزیی جدایی‌ناپذیر از دروسشان است نیز معمولا بصورت کلاسی و جزوه‌ای نیز این نکات مطرح شده و این طرح شدن هم بیشتر به منظور طرح سوال و ارزشیابی در امتحانات بوده تا توضیح دقیق و منطقی این نکات. در این نوشته قصد داریم تا سنت شکنی کرده و ۱۰ نکته‌ی مهمی که رعایت آن‌ها چه از نظر حفظ سلامتی و ایمنی فرد و آزمایشگاه و چه از نظر افزایش دقت آزمایش حیاتی است، همراه با دلایل و تبعاتی که از رعایت نکردنشان عاید می‌شود، مطرح کنیم.

۱. قبل از ورود به آزمایشگاه، آشنایی نسبی با آزمایش مورد نظرتان داشته باشید وآموزش لازم برای اجرای آن را کسب کنید؛
تابحال برایتان پیش آمده که به آزمایشگاه وارد شوید و سردرگم، مستاصل و نگران روی به هر سمت چرخانده و هدف از حضورتان در آزمایشگاه را ندانید؟ نگران نباشید؛ این حالت را هر دانشجو لااقل یکبار تجربه کرده است. برای همین هم به شما توصیه می‌کنیم که قبل از ورود به آزمایشگاه و انجام آزمایش، تصویری کلی از آنچه قصد انجامش را دارید در ذهن داشته باشید. پا را از این نکته فراتر میگذاریم و پیشنهاد می‌کنیم علاوه بر نکته‌ی فوق، از نحوه‌ی کارکرد دستگاه‌ها، کیت‌ها و ابزار آزمایش نیز اطمینان کسب کنید؛ مطمئن هستیم که نمی‌خواهید میانه‌ی آزمایش با دستگاه یا کیتی روبرو شوید که نحوه‌ی کارکرد آن را نمی‌دانید و وقتتان تلف بشود. همینطور می‌توانید با رعایت این نکات از مواخذه شدن توسط استاد یا دوستانتان نیز در امان بمانید. پوشیدن روپوش آزمایشگاه، ماسک، کلاه و غیره هم که خود بهتر می‌دانید، فراموشتان نشود.

۲. از ابزار و وسایل دقیق برای انجام آزمایشتان استفاده کنید؛
گذشته از آزمایشات ثابتی که در چارت درسی دانشگاه گنجانده شده، گاهی هم اقدام به انجام آزمایشات می‌کنیم که علاوه بر روند آزمایش نتیجه آن نیز برایمان اهمیت دارد. همانطور که خودتان نیز بهتر می‌دانید نتیجه آزمایش هم وابستگی مستقیم با سلامت و دقت ابزار و وسایل آزمایش دارد. جدای از دستگاه‌های استاندارد آزمایشگاه که معمولا قابل اعتماد می‌باشند و از دقت مناسبی برخوردارند، کیت‌ها جز جدایی ناپذیر آزمایشات می‌باشند. این وسایل نه تنها گران‌قیمت می‌باشند، بلکه گاه به دلیل دیریاب بودن، کمیاب بودن و یکبارمصرف بودن، جایی برای آزمون و خطا که لازمه‌ی بسیاری از آزمایشات می‌باشد نیز باقی نمی‌گذارند. برای فائق آمدن به این مشکلات نیز دو راه حل پیش رو داریم: یک، صرف هزینه زیاد و سفارش کیت‌های گران‌قیمت وارداتی به تعداد زیاد؛ دو، استفاده از کیت‌های دقیق، باکیفیت و قابل اعتماد ساخت داخل. پیشنهاد ما به شما استفاده از کیت‌هاییست که استانداردهای آزمایشگاهی و جهانی را دارا بوده و در عین حال نیز به واسطه تولید در داخل کشور از قیمت منطقی، آسان‌یافت بودن و خدمات پس از فروش نیز برخوردار باشد. توجه به مورد اول از این حیث لازم است که اتکا بر نتایج آزمایش بدون استفاده از کیت‌های دقیق و استاندارد مقدور نیست و از طرفی درنظر داشتن موارد دوم و سوم نیز باعث می‌شود شما از صرف هزینه‌های سرسام‌آور معاف شده و هرگاه نیاز به کیت اضافه داشتید قادر باشید که در کوتاه‌ترین زمان آن را دریافت نمایید.

۳. هر آزمایشگاهی را بهر آزمایشی ساختند!
آیا قصد دارید روی باکتری‌ها آزمایش کنید؛ یا هدفتان کار بر روی قارچ‌هاست؟ آیا می‌خواهید درصد مواد تشکیل‌دهنده‌ی شیر یا گوشت را بسنجید یا تصمیم دارید لقاح درون آزمایشگاهی انجام دهید؟
همیشه این اصل را برای خود قائل شوید که هر آزمایش را درون آزمایشگاه مخصوص به خود انجام دهید. به خود یا دیگران اجازه ندهید که صرفا به خاطر این‌که ابزار و وسایل کشت باکتری در آزمایشگاه قارچ یا انگل‌شناسی موجود است، باکتری‌ها را وارد این آزمایشگاه‌ها کرده و با آن ابزار به انجام آزمایش خود بپردازید. مطمئنا شما نمی‌خواهید که در پایان آزمایش نتایجتان تحت تاثیر ارگانیسم‌های دیگر موجود در آزمایشگاه یا شرایط غیر استاندارد محیط آزمایشگاه قرار بگیرد. مسلما هم قصد ندارید که سلامت شخصی همکارانتان و آزمایشاتشان را به خطر بیاندازید.

۴. سرعت عمل، رمز موفقیت؛
کارهای آزمایشگاهی بسیار حساس بوده و نیاز به دقت و سرعت عمل بالایی دارند. همیشه به یاد داشته باشید که دقیق‌ترین و سریع‌ترین افراد، دقیق‌ترین و سریع‌ترین نتایج را هم از آزمایشاتشان به‌دست می‌آورند. دقت آزمایش تا حدی در گرو دقت ابزار مورد استفاده و تا اندازه‌ای نیز مدیون دقت فردیست. همواره سعی کنید تا وقتتان را شخصا برای انجام محسابات زمان‌گیر و پیچیده تلف نکنید و این مسئولیت را به رایانه و ماشین حساب‌های آنلاین محول کنید. با این کار هم خود را از سردرگمی و از دست دادن تمرکز به‌واسطه سر و کله زدن با فرمول‌های پیچیده رها می‌کنید و هم از رخداد اشتباهات محاسباتی جلوگیری بعمل می‌آورید.

۵. یادداشت‌برداری را فراموش نکنید تا از اساس، آزمایش را فراموش نکنید؛
آزمایشات امروزه نسبت به سال‌های قبل هم طولانی‌تر شده‌اند و هم بسیار پیچیده‌تر. انجام یک آزمایش به تنهایی گاه سال‌ها به طول می‌انجامد و از قلم افتادن یادداشت حتا یک عمل انجام گرفته‌ی ساده نیز ممکن است تکرارپذیری آزمایش را غیرممکن و به تبع آن کل سلامت و ارزش آزمایش را زیر سوال برده و زحمات شما را بی نتیجه کند. پس همیشه دفتر و قلم و از آن بهتر رایانه خود را کنارتان موجود داشته باشید و کوچک‌ترین و جزئی‌ترین اعمالی که در آزمایش انجام می‌دهید را یادداشت نمایید.

 

ادامه دارد….

از آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان مهم شناخته شده می‌توان به گلوتاتیون پراکسیداز اشاره کرد. گلوتاتیون پراکسیداز (GPx) نام عمومی خانواده‌ای از آنزیم‌ها با فعالیت پراکسیدازی است که نقش بیولوژیکی اصلی آن‌ها محافظت ارگانیسم‌ها در برابر آسیب‌های اکسیداتیو می‌باشد. عملکرد بیوشیمیایی آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز کاهش هیدروپراکسیدهای لیپیدی به الکل‌های مربوطه و کاهش پراکسید هیدروژن آزاد به آب است. آنزیم‌های GPx با استفاده از گلوتاتیون، پراکسیدها را به الکل کاهیده و از تشکیل رادیکال‌های آزاد جلوگیری می‌کنند. در واقع گلوتاتیون پراکسیدازها کاهش پراکسید هیدروژن (آب اکسیژنه) و طیف گسترده ای از پراکسیدهای آلی به الکل مربوطه و آب را با استفاده از گلوتاتیون سلولی کاتالیز می‌کنند. گلوتاتیون فراوان‌ترین ترکیب تیول دار غیرپروتئینی با جرم مولکولی پایین می‌باشد که نقش مهمی را در دفاع سلولی علیه استرس اکسیداتیو به عنوان کوفاکتور گلوتاتیون پراکسیداز برعهده دارد؛ همچنین گلوتاتیون در تنظیم بیان ژن،‌ انتقال سیگنال، تکثیر و مرگ سلولی، تولید سیتوکین‌ها و پاسخ ایمنی دخیل می‌باشد. نسبت گلوتاتیون احیا/ گلوتاتیون اکسید مهمترین شاخص کارایی و سلامتی یک سلول می‌باشد. کمبود گلوتاتیون در فرایند پیری و پاتوژنز بسیاری از بیماری‌ها شامل بیماری‌های قلبی – عروقی، دیابت، ایدز، بیماری‌های سیستم عصبی و تنفسی نقش ایفا می‌کند. استفاده از مواد پروتئینی حاوی پیش‌ماده سنتز گلوتاتیون و دوری از عوامل اکسیدان خارجی مانند اشعه‌های یونیزه کننده، سیگار، ورزش‌های شدید و مصرف بی‌رویه برخی داروها همگی می‌توانند راهکارهای مناسبی در جهت جلوگیری از تهی شدن سلول‌ها از منابع گلوتاتیون باشند.

رادیکال‌های آزاد مولکول‌هایی هستند که از نظر شیمیایی بسیار فعال بوده و طی واکنش‌های متابولیسمی بدن یا در نتیجه موارد دیگر نظیر استعمال دخانیات، قرار گرفتن در معرض اشعه‌های یونیزان، انجام فعالیت‌های شدید بدنی یا در ادامه‌ی برخی بیماری‌ها مانند دیابت ممکن است تولید گردند. ترکیبات ناپایدار رادیکال‌های آزاد بر روی چربی، پروتیین، DNA و کربوهیدرات‌های سلول‌ها تاثیر می‌گذارند؛ که از بین این مواد چربی‌ها بیشترین حساسیت را نسبت به رادیکال‌های آزاد دارا می‌باشند. تاثیر این رادیکال‌ها توسط سیستم دفاعی بدن در حالت طبیعی خنثی می‌گردد. عدم تعادل بین تاثیر دفاعی بدن و کاهش ظرفیت تولید آنتی‌اکسیدانی بدن باعث ایجاد استرس اکسیداتیو می‌شود. این حالت که از تولید اکسیدان‌هایی مثل اکسیژن فعال به‌وجود می‌آید، ممکن است باعث بروز آسیب سلولی شده و در ظهور برخی بیماری‌ها نقش اساسی ایفا کند.

بیماری دیابت یکی از بیماری‌های اصلی در کشورهای پیشرفته می‌باشد. میزان مرگ و میر بیماران دیابتی تیپ ۲ نسبت به افراد سالم به خصوص در رابطه با بیماری‌های قلبی و عروقی افزایش معناداری نشان داده است. مطالعات جدید نشان داده که دیابت با استرس اکسیداتیو در ارتباط بوده و باعث افزایش تولید رادیکال‌های آزاد می‌گردد.هایپرگلیسمی که از نتایج بیماری دیابت می‌باشد نیز یکی از عوامل ایجاد این استرس است. دیابت با افزایش گلوکز و تغییرات بیوشیمیایی در پراکسیداسیون قند و چربی‌ها همراه است. افزایش قند خون از یک سو و از سوی دیگر اختلال در سیستم دفاع آنتی‌اکسیدانی در دیابت، سبب تولید بیش از حد رادیکال‌های آزاد می‌شود. مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند استرس اکسیداتیو ناشی از افزایش قند خون مدت‌ها پیش از این که عوارض دیابت به صورت بالینی نمود کند، رخ می‌دهد. درنتیجه این استرس علاوه بر افزایش مقاومت به انسولین و تشدید دیابت، نقش مهمی در پاتوژنز عوارض و تشدید پیامدهای بعدی دیابت دارد. با این وجود مطالعات مختلفی که بر روی مدل‌های حیوانی و همچنین در گروه‌های مختلف بیماران دیابتی صورت گرفته، نتایج ضد و نقیضی در مورد تغییر فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی در ابتلا به دیابت نوع ۲ نشان داده‌اند.
در آزمایش صورت گرفته توسط مرجانی و همکاران (۱۳۸۴) بر روی افراد دیابتی، میانگین فعالیت آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز در بیماران دیابتی بالاتر از افراد سالم و دارای اختلافی معنادار بوده است. در مطالعه‌ای دیگر توسط Pasaoglu و همکاران درباره‌ی بررسی وضعیت آنتی‌اکسیدانی در افراد سالم و دیابتی، نتایج نشان داده که پراکسیداسون لیپیدها در بیماران دیابتی بالاتر و سطح گلوتاتیون احیا در گلبول‌های قرمز پایین‌تر از افراد سالم است. همچنین در این بررسی گزارش شده که در بیماران دیابتی در مراحل اولیه بیماری، سیستم دفاع آنتی‌اکسیدانی به مقابله با رادیکال‌های آزاد می‌پردازد ولی با پیشرفت مراحل بیماری به تدریج سیستم آنتی‌اکسیدانی دچار اختلال شده و فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی کاهش می‌یابد.
با توجه به نتایج جدیدتر حاصل از تحقیقات طاهری و همکاران (۱۳۹۱) اختلاف در نتایج می‌تواند به علت تفاوت مطالعات در زمینه جنس، مدت ابتلا به دیابت، میزان و نحوه کنترل قند خون و گونه‌های مورد مطالعه مدل‌های حیوانی باشد. این تفاوت‌ها در آزمایشات انسانی نیز مطرح است. در این مطالعات بیان می‌شود که افزایش سطح آنزیم‌های گلوتاتیون پراکسیداز می‌تواند ناشی از پاسخ جبرانی بدن به شرایط اکسیداتیو باشد. همچنین در همان مقاله ذکر شده است که احتمالا پس از بالارفتن سطح آنزیم به دلیل پاسخ جبرانی بدن، با رشد و شدت یافتن بیماری یا کنترل ضغیف قند خون، سطوح آنزیمی گلوتاتیون پراکسیداز با کاهش روبرو خواهد شد.
دیابت نوع ۲ تا حد زیادی ناشی از پیروی ناسالم از سبک زندگی‌های پرخطر و ماشینی شدن بیش از اندازه آن‌ها است. همه روزه راهکارهایی برای جوگیری از دچار شدن به آسیب‌های ناشی از کاهش توان بدن در مقابله با استرس اکسیداتیو ارائه می‌شود. این راهکارها شامل توصیه‌های تجویزی و هم‌چنین دستورهایی جهت اجتناب از مصرف برخی مواد یا انجام ندادن برخی کارهای روزمره و پرخطر می‌شود. شما نیز برای سهیم شدن در مبارزه و پیشگیری با این بیماری تلخ و خطرناک، اطلاعات خود را در رابطه با این بیماری و مقابله با استرس اکسیداتیو ناشی از آن زیر این مطلب با دیگران به اشتراک بگذارید؛ یا برای اطلاع از راهکارهای جدید مقابله در خبرنامه ما عضو شوید.

منابع:

Pasaoglu, H., Sancak, B. and Bukan, N., 2004. Lipid peroxidation and resistance to oxidation in patients with type 2 diabetes mellitus. The Tohoku journal of experimental medicine, 203(3), pp.211-218.

PeerapatditMD, T., 2007. Glutathione and glutathione peroxidase in type 1 diabetic patients. J Med Assoc Thai, 90(9), pp.1759-67.

Sailaja Devi, M.M., Suresh, Y. and Das, U.N., 2000. Preservation of the antioxidant status in chemically‐induced diabetes mellitus by melatonin. Journal of pineal research, 29(2), pp.108-115.

Nangle, M.R., Gibson, T.M., Cotter, M.A. and Cameron, N.E., 2006. Effects of eugenol on nerve and vascular dysfunction in streptozotocin-diabetic rats. Planta medica, 72(6), p.494.

1. یک مطالعه برجسته که توسط محققان دانشگاه بلگراد صربستان انجام شده پیشنهاد کرده است که درمان آنتی‌اکسیدانی قادر به کاهش علائم بیماری سلیاک می‌باشد.
   بیماری سلیاک یک بیماری جدی و غیر قابل درمان است که تقریبا 1 درصد کودکان و 1.2 درصد بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می‌دهند. افراد مبتلا به بیماری سلیاک، از واکنش‌های شدید و خطرناک گوارشی نسبت به گلوتن، پروتئین اصلی موجود در گندم و بسیاری از دانه‌های دیگر رنج‌ می‌برند. به طور‌کلی فعال شدن سیستم ایمنی توسط پپتیدهای گلوتن مسئول پاتوژنز و پیشرفت بیماری سلیاک است. گلوتن توازن آنتی‌اکسیدانی را در مخاط روده، احتمالا از طریق تولید بیش از حد رادیکال‌های آزاد به هم می‌زند.
   محققان، بیوپسی روده‌ای را در 39 کودک مبتلا به بیماری سلیاک فعال یا خاموش و در 19 فرد سالم با سن معادل انجام دادند تا این ارتباط را بین بیماری سلیاک، رادیکال‌های آزاد و آنتی‌اکسیدان‌ها بررسی کنند. محققان دریافتند که کودکان مبتلا به هر دو نوع بیماری سلیاک به طور قابل توجهی دارای سطوح آنتی‌اکسیدان معروف گلوتاتیون پایین‌تری هستند، در حالی که بیومارکر فعالیت آنتی‌اکسیدانی به طور معنی‌داری بیشتر است.

سطوح پایین مشاهده شده گلوتاتیون قابل توجه است، زیرا این ماده شیمیایی اغلب به عنوان آنتی‌اکسیدان اصلی شناخته می‌شود که مسئول اعطای الکترون به دیگر آنتی‌اکسیدان‌ها می‌باشد تا توانایی مبارزه با رادیکال آزاد را افزایش دهد. یافته‌های بیوشیمی بالینی نشان می‌دهد که در بیماران مبتلا به سلیاک، گلوتن ممکن است موجب سیل رادیکال‌های آزاد در روده شود. این سیل چنان شدید است که به طور کامل ذخایر گلوتاتیون بدن را از بین می‌برد، در نتیجه اثربخشی همه آنتی‌اکسیدان‌های دیگر بدن را کاهش داده و منجر به افزایش آسیب اکسیداتیو و استرس در دستگاه گوارش می‌گردد. این نشان می‌دهد که رژیم غذایی با میزان آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند به کاهش شدت علائم سلیاک کمک کند.

استرس اکسیداتیو عامل مهمی در پاتوژنز بیماری سلیاک است. آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی و مکمل‌های غذایی مناسب می‌توانند مکمل‌های مهم برای درمان کلاسیک بیماری سلیاک باشند. تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف آنتی‌اکسیدانی علائم بیماری را کاهش می دهد.
با افزایش مصرف غذاهای غنی از آنتی‌اکسیدان، سطح سلامت بهبود می‌یابد. مطالعات نشان داده‌اند که انواع توت‌ها، انار، زغال اخته، تمشک، خربزه، توت فرنگی، گیلاس و سیب در میان مواد غذایی بیشترین مقدار آنتی‌اکسیدانی را دارا می‌باشند، به طور کلی، رنگ عمیق قرمز یا بنفش، محتوای آنتی‌اکسیدان بالاتری دارند.
میوه‌های خشک شده نیز دارای سطح آنتی‌اکسیدانی بالایی هستند، کشمش، آلو، سبزیجات، لوبیای سیاه، آجیل، چای سبز، قهوه و کاکائو تیره نیز منابع غنی از آنتی‌اکسیدان به شمار می‌آیند.

منابع:

Stojiljković, V., Todorović, A., Pejić, S., Kasapović, J., Saičić, Z.S., Radlović, N. and Pajović, S.B., 2009. Antioxidant status and lipid peroxidation in small intestinal mucosa of children with celiac disease. Clinical biochemistry, 42(13), pp.1431-1437.

Stojiljković, V., Pejić, S.A., Kasapović, J., Gavrilović, L., Stojiljković, S., Nikolić, D. and Pajović, S.A.B., 2012. Glutathione redox cycle in small intestinal mucosa and peripheral blood of pediatric celiac disease patients. Anais da Academia Brasileira de Ciencias, 84(1), pp.175-184.

Boda, M. and Nemeth, I., 1992. Decrease in the antioxidant capacity of red blood cells in children with celiac disease. Acta paediatrica Hungarica, 32(3), pp.241-255.

رادیکال‌های آزاد اتم‌ها یا مولکول‌هایی با الکترون آزاد هستند که بسیار ناپایدار و واکنش پذیر می‌باشند. این ذرات با مولکول‌های دیگر در بدن واکنش داده و باعث تغییر ساختار مولکولی می‌گردند. این مولکول‌ها تبدیل به رادیکال‌های آزاد شده که یک واکنش زنجیره‌ای را ایجاد می‌کنند که میلیون‌ها مولکول را در یک نانوثانیه تحت تاثیر قرار می‌دهند. رادیکال‌های آزاد با عنوان گونه‌‌فعال‌اکسیژن بیان‌شده (ROS)، بنابراین استرس رادیکال آزاد به عنوان استرس اکسیداتیو شناخته می‌شود. علل بسیاری جهت بروز استرس‌ اکسیداتیو وجود دارد که به عنوان مکانیسم اصلی در بیماری‌های مزمن و پیری شناخته می‌شود.

آنتی‌اکسیدان‌ها
آنتی‌اکسیدان‌ها مکانیسم دفاعی بدن علیه رادیکال‌های آزاد هستند که این ذرات آسیب پذیر را خنثی می‌کنند. برخی از رادیکال‌های آزاد به عنوان بخش مهمی از فرایندهای بدن تولید می‌شوند، اما نباید تولید رادیکال‌های آزاد از ظرفیت بدن در خنثی‌سازی آن فراتر رود.
آنتی‌اکسیدان‌های داخلی بدن عبارتند از: گلوتاتیون، کوآنزیم Q10، سوپراکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسید

عوامل بیرونی ایجاد رادیکال‌های آزاد عبارتند از:
• نگهدارنده‌ها و مواد شیمیایی در غذاها
• آفت‌کش‌ها در غذاهای غیر آلی
• داروهای تجویزی
• آلودگی و تابش و آفتاب سوختگی
• فلزات سنگین مانند جیوه، آلومینیوم و سرب
• الکل و سیگار
• ترانس و چربی‌های هیدروژنه شده

عوامل درونی ایجاد رادیکال‌های آزاد عبارتند از:
سیستم ایمنی بدن رادیکال‌های آزاد را در جهت از بین بردن باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها تولید می‌کند. اگر سیستم ایمنی بدن بیش از حد فعال باشد (در موارد التهاب مزمن)، بار اضافی از استرس اکسیداتیو در بدن ایجاد می‌شود. در شرایط خاصی که عملکرد سیستم ایمنی بدن کاهش می‌یابد، عفونت های مزمن و بیماری مزمن متنوعی در بدن ایجاد می‌شود.
بدن به طور طبیعی رادیکال‌های آزاد را به عنوان یک محصول جانبی از تولید انرژی سلولی و سم‌زدایی از کبد تولید می‌کند. استرس به طور قابل توجهی باعث افزایش بار رادیکال آزاد در بدن می‌شود. همانطور که استرس موجب ترشح هورمون‌ها می‌شود، بدن آمادگی لازم جهت مبارزه و پاسخ ایمنی را به دست می‌آورد که باعث ایجاد تغییرات زیست شیمیایی و افزایش استرس اکسیداتیو در بدن می‌گردد.

 

منابع:

Halliwell, B. and Gutteridge, J.M., 1990. [1] Role of free radicals and catalytic metal ions in human disease: an overview. Methods in enzymology, 186, pp.1-85.

Halliwell, B., 1994. Free radicals, antioxidants, and human disease: curiosity, cause, or consequence?. The lancet, 344(8924), pp.721-724.

Valko, M., Leibfritz, D., Moncol, J., Cronin, M.T., Mazur, M. and Telser, J., 2007. Free radicals and antioxidants in normal physiological functions and human disease. The international journal of biochemistry & cell biology, 39(1), pp.44-84.

بسیاری‌ از انواع استرس‌ها در سلول‌های دارای ژن HD (بیماری هانتینگتون) رخ می‌دهد و بررسی مکانیزم آن می‌تواند روش جدیدی را در جهت معرفی داروهای HD معرفی کند. در مطالعه جدید، مخمر برای تعیین این‌که کدام پروتئین می‌تواند این سلول‌ها را از آسیب و مرگ محافظت کند و کشف یک آنتی‌اکسیدان محافظ و یک داروی مرتبط بررسی شد.

ژن‌ها الگوی ساخت پروتئین‌ها در هر موجود زنده هستند که هر پروتئین نقش منحصر به فردی در سلول دارد.‌ ژنی که باعث بروز بیماری هانتینگتون می‌شود الگوی نادرست فولدینگ پروتئین را کد کرده و باعث بروز بیماری هانتینگتون می‌شود. مکانیسم این جهش به درستی مشخص نشده است اما حضور آن به سلول‌های مغزی آسیب می‌رساند.

بروز علایم HD و سایر اختلالات عصبی به صورت ناگهانی اتفاق می‌افتد، زیرا سلول‌های مغزی دارای مکانیسم‌های مبارزه با عوارض جانبی پروتئین‌های معیوب هستند. در حقیقت، برخی از مکانیسم‌های مولکولی به طور خاص جهت کمک به سلول‌ها برای محافظت در برابر اشتباهات ژنتیکی که باعث بیماری می‌شوند، ایجاد شده است. بنابراین، کدام بخش‌ مهمترین دفاع در برابر محیط سمی تولید شده توسط هانتینگتون جهش یافته ارائه می‌دهد؟ اگر محققان بتوانند مشخص کنند که کدام پروتئین‌ها به سلول‌ها کمک می‌کنند تا از مرگ سلولی در امان باشند، داروهای موثر برای تقویت دفاع سلولی معرفی می‌شود.

اما حتی ساده‌ترین سلول‌ها از هزاران پروتئین تشکیل شده‌است و این چالشی برای یافتن پروتئین موثر در این سیستم دفاعی است. اخیرا گروهی از محققین به مطالعه HD در سیستم بسیار ساده مخمر پرداختند. محققان می‌توانند قطعه کوچک از ژن HD انسان را به یک سلول مخمر وارد کنند تا مخمر بتواند پروتئین هانتینگتون جهش یافته تولید کند. سلول‌های مخمر تحت تاثیر ژن جهش یافته قرار گرفته و رشد این سلول‌ها را طی چند روز متوقف می‌کند. جهت بررسی مکانیسم تاثیرگذار در دفاع از مرگ سلولی جمعیت بزرگی از مخمرهای جهش‌یافته بررسی شدند و این آزمایش برای همه پروتئین‌های سلولی تکرار شد. اکثر گروه‌های مخمر دچار مرگ سلولی شدند اما برخی دیگر که دارای پروتئین اضافی بودند محافظت شدند.

محققین بیش از 300 پروتئین سرکوب کننده را کشف کردند که هنگام سنتز، مخمرها را از مرگ توسط هانتینگتون محافظت می‌کرد. آن‌ها از پایگاه‌های داده ژنتیکی و نرم‌افزار بررسی عملکرد پروتئین مخمر استفاده کردند تا مشخص شود کدام یک از آن‌ها مشابه پروتئین بدن است. یکی از قوی‌ترین پروتئین‌های سرکوب کننده، گلوتاتیون‌پراکسیداز1 یا Gpx1 نامیده می‌شود. از 300 پروتئین که به مخمرهای HD برای زنده‌مانی کمک کرد، Gpx1 نقش به‌سزایی داشته و می‌تواند به کاهش اثرات آنتی‌اکسیدانی کمک کند.

شواهد قوی وجود دارد که  نشان می‌دهد ROS در سلول‌های مغزی بیماران مبتلا به هانتینگتون افزایش می‌یابد. تاکنون، استراتژی‌های آنتی‌اکسیدانی برای درمان HD بسیار موثر بوده‌اند. بااین حال، Ebselen، که نقش پروتئین Gpx1 را تقلید می‌کند، نقش اندکی در مطالعات بالینی اولیه برای اختلالات سکته مغزی که در اثر افزایش تولید ROS به وجود آمده‌اند نشان می‌دهد.

مخمر دارای ژن HD زمانی‌که پروتئین آنتی‌اکسیدانی Gpx1 را دریافت می‌کند زنده‌مانی بهتری از خود نشان می‌دهد. اما چه موجودی نزدیکی سلولی بیشتری به انسان نسبت به مخمر دارد؟ مگس دارای ژن HD دارای مشکلات خواب و حرکت پروازی است و سلول‌های عصبی نور سنجی در چشمشان دچار اختلال می‌شود. زمانی‌که Gpx1 به صورت ژنتیکی به مگس‌های بیمار وارد شود، رفتار و سلول‌های عصبی آن‌ها بهبود می‌یابد. مگس های تیمارشده با Ebselen پیشرفت بیشتری را در بهبودی نشان می‌دهند. افزایش مقدار Gpx1 و یا تیمار با Ebselen سلول‌های موش را از افزایش مقدار ROS و دیگر مولکول‌های مضر محافظت می‌کند.

این‌ها یافته‌های هیجان انگیزی است، اما اگر آنتی‌اکسیدان‌های دیگر در مدل‌های حیوانی و آزمایش‌های بالینی HD بی‌اثر باشند، چرا Gpx1 یا Ebselen تاثیرگذارند؟ یک دلیل برای شکست درمان‌های آنتی‌اکسیدانی این است که آن‌ها با روش‌های متفاوت از سلول‌های مغزی HD عمل می‌کنند.

واقعیت این است که Gpx1 و Ebselen به بهبود تقریبی ​​در مخمر، سلول‌های موش و مگس منجر شده‌است اما به این معنی نیست که Ebselen آماده آزمایش‌های بالینی در HD است زیرا مطالعات نشان نمی‌دهند که آیا این ماده بر بهبود مستقیم سلول‌های مغزی تاثیرگذار هستند یا نه؟ با این وجود این دارو نقش محافظتی یک پروتئین آنتی‌اکسیدان را تقلید می‌کند و می‌تواند گام مهمی در درمان‌های مبتنی بر Ebselen باشد.

یکی از نتایج مهم این مطالعه که با استفاده از یک ارگانیسم ساده انجام شده است، معرفی 300 پروتئین است که احتمالا در حفاظت سلولی در HD نقش دارند. هم‌چنین مطالعات بیشتر نشان داد برخی از پروتئین‌ها به صورت تعاونی عمل کرده و در یک شبکه مشترک به رغم حضور ژن معیوب باعث زنده‌مانی بیشتر سلول می‌شوند.

 

منابع:

Giorgini, F., Guidetti, P., Nguyen, Q., Bennett, S.C. and Muchowski, P.J., 2005. A genomic screen in yeast implicates kynurenine 3-monooxygenase as a therapeutic target for Huntington’s disease. Nature genetics, 37(5), p.526.

Bates, G.P., MacDonald, M.E., Baxendale, S., Sedlacek, Z., Youngman, S., Romano, D., Whaley, W.L., Allitto, B.A., Poustka, A., Gusella, J.F. and Lehrach, H., 1990. A yeast artificial chromosome telomere clone spanning a possible location of the Huntington disease gene. American journal of human genetics, 46(4), p.762.

Mason, R.P. and Giorgini, F., 2011. Modeling Huntington disease in yeast: perspectives and future directions. Prion, 5(4), pp.269-276.